Tag: Nederlandse Opera

Twaalf componisten prijken in de Kleine Zaal (in gouden letters)

En vier en veertig in de Grote

(Van onze muziekredacteur)
DUIZENDEN Nederlanders hebben in de loop der jaren hun schreden gericht naar het Amsterdamse Concertgebouw en zich er overgegeven aan de bedwelmende of ontnuchterende klanken van muziek. Tallozen zijn vaste bezoekers geworden van Grote of Kleine Zaal, tallozen brengen er tientallen en zelfs meer dan honderd uren per jaar door en zijn geheel vertrouwd geraakt met sfeer en details van die concertruimten.

Of zij er alle bijzonderheden van hebben opgemerkt? Wel, dat is lang niet zeker en stellig zal velen ontgaan zijn welke componisten het vergund is er met hun namen in vergulde letters te prijken. De historische documentatie van namen begint overigens langzamerhand een probleem te worden; zowel Grote als Kleine Zaal bezit immers geen vacante naamplaten meer en het zal dan ook niet lang duren of een beslissing zal moeten worden genomen om ruimten daarvoor te vinden. Als men ten minste niet de indruk wenst te wekken een collectie van historische namen aan de wand te willen hebben.

Wie in de Kleine Zaal zit, het gezicht naar het podium, zal vóór zich van links naar rechts de namen ontdekken van Haydn, Beethoven en Mozart en verder naar rechts gaande Schubert, Schumann, Rubinstein, boven het balkon Hiller, Brahms, Grieg en ten slotte weer in de zaal Saint-Saëns, Mendelssohn en Bach, waarna weer Haydn, enz. volgt. Een verzameling, die om verschillende redenen merkwaardig is. Het alleropmerkelijkste is wel, dat de componist, wiens werken verreweg het meest in deze ruimte tot klinken komen, hier niet vertegenwoordigd is: Chopin, die behalve twee pianoconcerten vrijwel alleen maar kamermuziek schreef. Dat zijn naam wel in de Grote Zaal is aangebracht, maakt het geheel nóg vreemder…

Rubinstein, Hiller, Grieg en Saint-Saëns mogen dan een uitgebreid kamermuziekoeuvre op hun naam hebben staan, dat neemt niet weg dat daarvan niets meer wordt uitgevoerd; van Hiller en Anton Rubinstein kent men zelfs nauwelijks de naam nog. Toen het Concertgebouw verrees, waren deze figuren natuurlijk van enig belang en dat verklaart hun in gouden letters gerealiseerde aanwezigheid. Thans heeft de muziekgeschiedenis enkelen van hen naar het rijk der historische curiosa verwezen, en het zou niet onnatuurlijk zijn hun namen door andere te vervangen, al was het alleen maar om deze Kleine Zaal een levend begrip te doen zijn en geen museum. Een keuze te doen zal niet moeilijk zijn, want de voorraad is groot. Om een greep te doen: Debussy, Ravel, Fauré, Wolf.

Twee rijen

Al deze overwegingen zijn voor de Grote Zaal van gelijke kracht. Men beschouwt slechts de hier aangebrachte componistennamen. In twee rijen is dat gebeurd: één langs de balkonrand, één hoog langs de wanden. Om met de laatste te beginnen: rechts naast het orgel treft men eerst Bach aan en verder naar rechts gaande Haydn, Beethoven, Spohr, Schubert, Mendelssohn, Schumann, Verhulst, Niels Gade, Rubinstein, Brahms, Wanning, Clemens non Papa, Lassus, Sweelinck, Obrecht, Schuyt, Reincken, Gounod, Wagner, Liszt, Chopin, Berlioz, Weber, Cherubini, Mozart, Scarlatti, Lully en Händel. En langs het balkon leest men rechts eerst de naam van Pijper, verder Ravel, Reger, Wagenaar, Tsjaikowski, Zweers, Bruckner, Mahler, Franck, Diepenbrock, Debussy, Dopper, Richard Strauss, Röntgen en Bartók.

Dat een Nederlander als Verhulst hier een plaats vond is begrijpelijk voor wie zijn verdiensten voor het Nederlandse muziekleven kent. Lieden als Spohr, Niels Gade, Anton Rubinstein, Wanning en Reincken zijn reeds bijna vergeten, de namen van de laatste twee zelfs volledig. Daarom zij ter opheldering vermeld, dat de in Kampen geboren Johann Wanning, componist van koorwerken, in de 16de eeuw leefde en voornamelijk in Duitsland vertoefde. En van de Duitser Reincken (1623-1722) is – behalve zijn hoge leeftijd – het opmerkelijkste dat Bach naar Hamburg reisde om deze toentertijd beroemde organist te horen spelen.

Spohr en Gade hebben in de geschiedenis van het componeren een uitermate ondergeschikte rol gespeeld en Rubinstein zelfs een volledig betekenisloze. Zijn roem als pianovirtuoos zal er wel toe hebben bijgedragen hem een plaats te verschaffen onder de in goud geboekstaafde componistennamen in het Concertgebouw.

Gounod is nog steeds beroemd om zijn opera “Faust”, Verdi met zijn “Traviata”, “Troubadour”, “Rigoletto”, “Othello” is het niet minder. En bovendien heeft deze figuur van stellig groter formaat dan Gounod een Requiem geschreven dat nog regelmatig in de concertzaal wordt uitgevoerd. De vraag rijst: waarom wél Gounod in het Concertgebouw en niet Verdi?

Een onbevooroordeeld concertbezoeker zal zich misschien wel eens hebben afgevraagd, waarom de Slavische muziek zo pover is vertegenwoordigd. Vergeefs zal hij zoeken naar de namen van Dvorák en Smetana, vergeefs ook naar die van Moessorgski, die in vele opzichten als een baanbreker mag worden beschouwd.

Met het aanbrengen van de namen Pijper en Bartók is de vacante ruimte voor historische documentatie in de Grote Zaal nu wel volledig verbruikt. Het is bijzonder aanlokkelijk zich bezig te houden met de hierdoor ontstane problemen. Want wat zal er gebeuren: laat men de bestaande situatie intact, gaat men nieuwe ruimten zoeken, of zullen oude, reeds vergeten namen moeten verdwijnen? Men zal hier een keuze moeten doen en de consequentie er van is lang niet onbelangrijk. Laat men de thans aanwezige collectie intact of zoekt men in de toekomst nieuwe “naambordjes” er bij, dan is het resultaat een overzicht, een historisch gegroeide verzameling van namen, waaruit niet de waarde der onderscheidene componisten blijkt en waarin fossiele curiosa reminiscenties aan musea oproepen.

Durft men echter aan, die laatste te verwijderen, hetgeen op een grondige revisie van de gehele inventaris neerkomt, dan ligt het voor de hand die te vervangen door namen die tot de verbeelding spreken. Zo slechts zal de entourage van de Grote Zaal er toe bijdragen dat een levend milieu wordt geschapen, waarin elke volgende generatie zich thuis kan voelen. De geschiedenis zal dan wel uitmaken wanneer een volgende herziening nodig zal zijn.

Nederlandse Opera charmante première van kostelijke Franse operette

De première van Chabrier’s korte operette “Une éducation manquée” (Een opvoeding, die te kort schoot), gisteravond in Amsterdams Stadsschouwburg is vóór alles een triomf geworden voor de Franse cultuur, en in gelijke mate voor de Nederlandse Opera, die er nogmaals mee bewees prestaties van hoog niveau te kunnen leveren.

Emmanuel Chabrier, die de voor vaklieden uitzonderlijke eigenschap bezat een bijna “dilettantisch” (letterlijk!) plezier in muziek maken te kunnen opbrengen, heeft eens gezegd, dat vrolijkheid de mooiste bloem is, “de bloem, die het leven doet liefhebben”. Van dat beginsel getuigt ook deze in 1879 gecomponeerde “Éducation manquée”, die een jonge graaf en zijn nicht, met wie hij juist is getrouwd, ten tonele voert op de avond na het huwelijk. De jongeman heeft van zijn paedagoog zo ongeveer alles geleerd wat er maar te leren valt, maar juist dat, wat de situatie van die avond aan levenservaring vraagt, bleef tijdens de lessen onaangeroerd.

Pikante toestand, die tot grofheden aanleiding zou kunnen geven. Maar Chabrier heeft die moeilijkheden met een van elke psychologische gewichtigdoenerij ontblote lichtheid opgelost. Met een delicate charme en een natuurlijke vrolijkheid leidt hij de onschuldige echtgenoten in elkaars armen en het geheel maakt de indruk van een typisch Frans, geestig, onbekommerd, idyllisch miniatuur.

In deze zin voerde men het prachtig geïnstrumenteerde gevalletje dan ook terecht op. Van der Vies’ regie buitte elke mogelijkheid van tekst en muziek met trefzekerheid uit en Charles Bruck zorgde voor een uiterst doorzichtig orkestspel. Louise de Vries was een allerbekoorlijkst bruidje, Greet Koeman een geloofwaardige, goed acterende bruidegom, wiens Frans duidelijk uit een Nederlandse mond kwam. En Theo Baylé maakte van de leraar een levendige, kostelijke figuur. Een verrassing was het bijzonder geslaagde, van esprit getuigende décor van Jan Bons.

Ook de rest van de avond was aan de Franse geest gewijd: Ravel’s “Valses nobles et sentimentales” en “L’Heure Espagnole”, waarover we reeds vroeger schreven.

LEX VAN DELDEN

(Van onze muziekredacteur)
Charles Bruck, dirigent van de Nederlandse Opera, is gisteravond in Amsterdam teruggekeerd van een twee maanden lange tournée met het Israëlisch Philharmonisch Orkest. Hij dirigeerde het orkest 22 maal, o.a. in Tel Aviv, en bracht daarbij 5 programma’s ten gehore. De belangstelling voor muziek is in Israël nl. zo groot, dat de meeste programma’s vier, vijf keer herhaald moeten worden.

Na zijn terugkeer is Bruck dadelijk weer met zijn repetities bij de Ned. Opera begonnen; morgenavond leidt hij in de hoofdstedelijke Stadsschouwburg “Hoffmann’s Vertellingen”.

De heer László Hálasz, directeur van de City Center Opera te New York heeft gisteren de voorstelling van “Troubadour” door de Ned. Opera in Amsterdam bijgewoond. Doel van zijn bezoek was nader kennis te maken met de Nederlandse operakunst in het algemeen en met enkele solisten in het bijzonder.

De voorstelling van Verdi’s “Troubadour” door de Nederlandse Opera hebben wij reeds lang geleden besproken. En er zou dan ook geen enkele aanleiding toe zijn thans weer woorden er aan te wijden, ware het niet, dat in de opvoering van gisteravond in de stampvolle Stadsschouwburg te Amsterdam Johan van der Zalm, vroeger bekend als lid van de Hoofdstad-Operette, zijn debuut maakte als operazanger in de berucht-moeilijke rol van Manrico.

Dit eerste optreden in deze voor hem zo nieuwe omgeving is een doorslaand succes voor Van der Zalm geworden; daaraan lieten de geestdriftige bijvalsbetuigingen (en de bloemen!) aan het slot geen twijfel bestaan. En terecht, want zijn omvangrijke, warm-getimbreerde stem bleek hij bijna voortdurend volledig te beheersen, zodat hij vocaal vaak uitmuntend voor de dag kwam.

Maar er was meer: als acteur toonde hij zich zo geheel thuis op de operaplanken, dat men nauwelijks kon merken met een debutant te doen te hebben. Geen pathetische effecten, geen theatrale gebaren, niets van dit alles, maar een eenvoudig en natuurlijk bewegen. Men mag slechts hopen, dat Van der Zalm de kansen krijgt zich verder te ontwikkelen als operazanger. Hij verdient het.

LEX VAN DELDEN

Daarna is consolidatie van het bedrijf een eerste vereiste

(Van onze muziekredacteur)
NU zowel de gemeente Amsterdam als de Provinciale Staten van Noord-Holland de subsidie over 1950 voor de Nederlandse Opera na de noodzakelijk schijnende, vaak heftige debatten hebben goedgekeurd, zullen velen zich afvragen, hoe de toekomst van onze enige muziek-dramatische instelling er zal gaan uitzien. En wie kan ons daarover beter inlichten dan dr. Paul Cronheim, directeur der Nederlandse Opera? “Kort en krachtig uitgedrukt, is de financiële toestand tot 1 September 1950 verzekerd,” zegt hij. “De gemeente heeft f 425.000 toegezegd, het rijk geeft het bedrag, dat tot die datum nodig zal zijn (een som van dezelfde orde als de gemeentelijke subsidie) en de Provinciale Staten dragen f 25.000 bij. Samen met de subsidies van Den Haag, Rotterdam en Utrecht wordt dit bijna 1 millioen.”

Tegen het begrip “sanering” dat in de pers nogal eens is gebruikt t.a.v. de opera, heeft de heer Cronheim ernstige bezwaren. “Want het woord saneren vooronderstelt een wanbeheer. En dit is geenszins het geval,” licht hij toe, “tot die conclusie komen de financiële rapporten van Rijk en gemeente. Die zijn van oordeel, dat in de gegeven omstandigheden het beheer zelfs zuinig is geweest en dus volkomen verantwoord. Wel heel duidelijk blijkt dit uit het feit, dat het Rijk naar alle waarschijnlijkheid alle tekorten zal dekken, die sinds 1946 zijn ontstaan ten gevolge van te lage subsidies. Als dit gebeurt, dan gaan we het nieuwe jaar met een schone lei in.”

Ongunstige omstandigheden

U legde zo juist bijzondere nadruk op “in de gegeven omstandigheden”. Zijn die dan misschien ongunstig?

“Inderdaad, bijzonder ongunstig,” verklaart dr. Cronheim. “In de eerste plaats heeft de opera geen eigen gebouw. Dat betekent te weinig werkgelegenheid; we moeten immers de Stadsschouwburg met het toneel delen. Ten tweede heeft dit theater voor een opera te weinig plaatsen: ook al weer voor de exploitatie onvoordelig. En ten slotte moeten wij reizen, in andere steden voorstellingen geven. Nergens ter wereld gebeurt dit. Het is eigenlijk onmogelijk, maar aan de andere kant begrijp ik heel goed, dat Nederland te klein is om er meer dan één operagezelschap op na te houden. Dat het reizen voor ons financieel nadelig is, ziet men in als men weet, dat wij met ongeveer 200 man er op uit moeten trekken: solisten, koor, orkest, technisch personeel. Bovendien betekent dit, dat wij ‘s middags voor het optreden niet kunnen repeteren en de volgende ochtend ook niet. Daarvoor komen we te laat thuis, ‘s nachts.”

Kunt u de toestand hier misschien vergelijken met die in het buitenland?

“Laten wij eens België als voorbeeld nemen. Daar zijn twee opera’s, in Antwerpen en Brussel. De Staat geeft daar een subsidie van frs. 40.000.000 (ongeveer 2½ millioen gulden). Verder dragen ook de gemeenten Antwerpen en Brussel bij. En wat heel belangrijk is: de theaters krijgen zij daar voor niets van de gemeenten. Wij moeten dit jaar alleen aan huur van gebouwen f 106.000 betalen. U ziet dus, ondanks de ongunstige omstandigheden, waaronder wij werken, kunnen wij met veel minder toe dan in België. Nóg een voorbeeld: de Stedelijke Opera van Straatsburg, één van de twintig opera’s van Frankrijk. Een provinciaals gezelschap, dat 112 millioen francs (ruim 1 millioen gulden) subsidie krijgt.”

Enkele raadslieden maakten bezwaren tegen de naar hun mening te dure décors. Deden zij dit terecht?

“Laat ik voorop stellen, dat 90% van de uitgaven vaste lasten zijn: salarissen van solisten, koor, ballet, technisch personeel, orkest, enz. En verder: natuurlijk hebben wij in de eerste jaren wat geëxperimenteerd met décors. Wij willen geen cliché, maar een alleszins verantwoorde enscenering, met een eigen nieuwe stijl. Onze eigen scheppende kunstenaars willen wij bij de opera betrekken; in de eerste plaats de schilders: Wijnberg, Van Norden, Citroen en Hordijk hebben die kans gekregen en ik geloof, dat er vaak verrassende ontwerpen zijn ontstaan. Maar inderdaad is er misschien wel wat onhandig gewerkt in het begin. Dat zal bij elkaar stellig minder hebben gekost dan f 10.000, een bedrag, dat op het totaal wegvalt, nietwaar? Het voordeel, dat men bereikt, is stellig belangrijker. Zó alleen kan een eigen operakunst ontstaan, die een onmisbaar bestanddeel zal zijn van de Nederlandse cultuur.”

Organisatie van bezoek

Men beweert wel eens, dat ons volk zo vreemd staat tegenover de muziek-dramatische kunst. Wat denkt u daarvan?

“Zeker is men in ons land nog niet geheel vertrouwd met opera als kunstvorm. Maar wij trachten hierin verbetering te brengen. En dit jaar zijn wij met een sprong vooruitgegaan door personeels- en bedrijfsverenigingen te bewerken en door abonnementen uit te reiken, ook buiten de stad. Zo organiseren wij het bezoek stelselmatig. Al die uitvoeringen waren uitverkocht. Vooraf werden in fabrieken en grote bedrijven in koffietijd inleidingen gehouden. Ook de bijzonder geslaagde schoolvoorstellingen werden op school door de leraren zelf voorbereid. Door abonnementen voor vier opera’s uit te reiken, bereikten wij, dat het publiek niet alleen het gangbare repertoire ziet, maar ook eens iets anders. Drie voorstellingen zijn kasstukken, de vierde één die minder populair is, bijvoorbeeld volgend jaar “Philomela”, de opera van Hendrik Andriessen. Ik meen, dat juist dit werk heel belangrijk is. En als de opera eenmaal ingeburgerd is, zullen er ook geen financiële problemen meer zijn.”

Zo bent u dus weer op ons uitgangspunt teruggekomen. Hoe ziet de toekomst er na September 1950 uit?

“Zoals het tot nu toe ging, kan het niet langer. Er moet een bestaansbasis komen, financiële zekerheid. Elk jaar die onzekerheid maakt het werken niet prettig en bovendien werd het op den duur onmogelijk de artisten bijeen te houden. Het bedrijf consolideren, dat is een eerste eis. Er is onlangs een rijkscommissie benoemd, bestaande uit de heren mr. M. A. Reinalda, Hendrik Andriessen en mr. A. W. R. baron Mackay, die onderzoekt hoe de opera die zekerheid kan worden verschaft. Vóór 1 Maart 1950 moet een beslissing zijn genomen. In tegenstelling met geruchten kan ik u verzekeren, dat de commissie nog geen enkele conclusie heeft getrokken.”

Plannen voor eigen gebouw

Hoe staat het met de plannen voor een operagebouw in Amsterdam?

“Ook hierover deden geruchten de ronde, als zouden die van de baan zijn. Dat is volstrekt onjuist. Integendeel: wij hebben de gemeente een plan overlegd, waarin wordt uiteengezet, aan welke eisen een modern operagebouw moet voldoen. En Publieke Werken heeft nu een crediet gekregen om een raming van kosten te maken. Binnenkort zal dit werk gereed zijn. Persoonlijk ben ik er van overtuigd, dat dat operagebouw er komt, zo vast als een huis! Slechts één groot theater is voor een stad als Amsterdam toch absoluut onvoldoende.”

Ziehier de feiten, zoals zij in werkelijkheid zijn. Wij menen, dat de Nederlandse Opera, gezien haar prestaties in de laatste jaren, de financiële basis verdient, die zij zo hard nodig heeft. En bovendien een eigen huis, dat niet alleen het gezelschap voldoende werkgelegenheid biedt, maar dat ook voor de hoofdstad van ons land waarlijk geen overbodige luxe is.