Jaar: 1950

Levendige opvoering van “Czaar Peter”

Dat Gustav Albert Lortzing voor zijn zangspel “Zar und Zimmermann” het gegeven gebruikte van het blijspel “Der Bürgermeister von Saardam, oder die beiden Peter”, – daarvan gaf de voorstelling waarmee de Nederlandse Opera gistermiddag een volle Amsterdamse Stadsschouwburg tot geestdrift bracht, de duidelijke bewijzen. Want deze onder de titel “Czaar Peter” ten tonele gevoerde en met bloemen bekroonde première, kwam het zwaartepunt zozeer op de grote comische rol van Burgemeester Van Bet van Zaandam te liggen, dat de afkomst van genoemd blijspel voortdurend merkbaar was.

Men kent het verhaal van Czaar Peter, keizer aller Russen, die als timmerman op een Zaanse werf werkzaam, tot velerlei complicaties aanleiding geeft. Het is een spel der vergissingen waarin een andere Peter lange tijd voor de Russische keizer wordt gehouden, tot de echte Czaar zich bekendmaakt en voor een feestelijk slot zorgt.

Men moet hier vooral geen diepzinnige kunst zoeken. Eerder kan men deze “comische opera” beschouwen als een wat burgerlijk, gezellig, operette-achtig zangspel, waarin de nadruk op het vermaak valt. De verdiensten er van zijn in de eerste plaats de prettige, aangename, soms voortreffelijk geschreven melodieën. Maar daarnaast geeft deze “Spieloper” talloze zo uitstekende scenische mogelijkheden, dat het geheel – mits doeltreffend bewerkt – ook nu nog alleszins speelbaar is.

Van die, vooral humoristische, scenische mogelijkheden was men kennelijk uitgegaan, getuige bijvoorbeeld het feit dat burgemeester Van Bet zijn humoristisch-verwaten gestalte voortdurend in het middelpunt der actie kon plaatsen: een kostelijke rol van Gerard Groot wiens eerste aria (eigenlijk meer lied dan aria) al dadelijk de juiste, lichte, toon vond.

De titelrol kreeg van Theo Baylé – behalve zijn prachtige bariton – veel overtuiging mee, en met het bekende lied “Als kind reeds speelde ik met scepter en kroon” oogstte hij een open doekje. Ondanks het feit dat de regie hem hier vaak wat lege, pathetische gebaren liet maken.

Chris Scheffer speelde de “andere” Peter met overgave en Marjo Ingen Soet (Marie) viel hem na drie bedrijven bijzonder bekoorlijk zingen en acteren tot beider opluchting in de armen. Van de Engelse en Franse gezanten hadden Henk Angenent en Johan van der Zalm uiterst diplomatieke figuren gemaakt.

Jan duiveman stapte passend nors als Russisch gezant rond en Karla Sondaer liet de weduwe Brouwer bedrijvig en Hollands over de planken trippelen. Bijzondere lof verdienen de uitmuntend ingestudeerde koren, die een groot aandeel hadden in de levendige beweeglijkheid van de opvoering.

Paul Pella liet het orkest een vaak verrassend licht klinkende partij spelen, en zijn regie had vele alleraardigste vondsten. Jammer was dat het a cappella sextet in de tweede acte onder onzuiverheid te lijden had. Gelukkig had men van de traditionele klompen afgezien, waardoor het vermaak nergens tot banale lol afgleed. Jan Rebel’s choreographie, waarin hijzelf en Johanna Zuiver de solo’s dansten, paste volledig in de lichte sfeer van het geheel.

Charles Roelofsz had in zijn costuums veel kleurigs gelegd, en zijn decors die fantasie aan eenvoud paarden, gaven door hun diepte uitstekende speelmogelijkheden. Werumeus Buning’s Nederlandse vertaling (èn bewerking) bleek zo zingbaar dat men vrijwel alles kon verstaan.

LEX VAN DELDEN

Van Hemel’s opera “Viviane” beleefde première in studio

Eersteling op muziekdramatisch gebied

Dit is de tijd der omroepjubilea: nauwelijks een week nadat de VARA haar 25-jarig bestaan met een feestconcert had opgeluisterd, liet de KRO gisteravond in zijn studio horen, waarmee deze omroepvereniging haar kwart eeuw leven wil herdenken. Men gaf voor genodigden de première van Oscar van Hemel’s in opdracht van de jubilaris gecomponeerde opera “Viviane”, op een libretto van Louis Lutz.

Een juiste indruk van deze eersteling van Van Hemel op muziekdramatisch terrein kon men jammer genoeg moeilijk krijgen, want in de eerste plaats was het een uitvoering in concertvorm, zodat het toneelbeeld achterwege bleef. En in de tweede plaats gebruikte men deze gelegenheid om opnamen te maken, waardoor de solisten zó waren opgesteld dat hun stemmen door de microfoon wel duidelijk zullen overkomen, maar in deze situatie vaak onhoorbaar werden. Op 19 November zal de KRO het resultaat uitzenden.

Het libretto verhaalt in een soms nogal opgeschroefde taal van een soldaat die zijn geliefde heeft verlaten om te dingen naar de hand van Viviane, een bijzonder ontoegankelijke prinses die haar aanbidders de eis stelt drie vrijwel onmogelijke taken naar behoren te vervullen. Via het opsporen van een magische ring, het bezoek aan een spookkasteel en het aan het lachen brengen van Viviane, die voordien niet tot een dergelijke activiteit in staat was, wordt de soldaat met zijn vroegere geliefde verenigd.

Bizar verhaal

Ziedaar een nogal bizar verhaal dat meer heeft van een kindersprookje dan van een opera-gegeven. Er zit ook te weinig dramatische lijn in en biedt eigenlijk meer kansen voor een scenische handeling, voor een “show” van in de eerste plaats visuele beelden dan voor een muzikaal gebeuren als een opera.

Van Hemel zal dit bezwaar wel hebben onderkend, want zijn muziek is er op gericht scène voor scène een afzonderlijke, vooral realistische gestalte te geven. Een psychologisch of zelfs maar dramatisch verband werd op die wijze natuurlijk niet bereikt.

Het was zijn opdracht een goed in het gehoor liggende partituur te componeren en wat men er ook van mag zeggen, aan deze eis voldeed hij stellig. Vaak te duidelijk, zodat men over het algemeen eerder met een laat-romantische, in R. Strauss, Berlioz en Weber gedrenkte muzikale atmosfeer wordt geconfronteerd dan met een hedendaagse.

Zelfs een Nederlands folkloristisch element meende ik af en toe in deze muziek waar te nemen, en op die ogenblikken kon het gevaar van sentimentaliteit en banaliteit niet geheel worden vermeden. Toch, ondanks de genoemde bezwaren welke dus voor een deel niet aan de componist te wijten zijn, moet men respect hebben voor de technische beheersing, die Van Hemel voortdurend demonstreert.

Het instrumentale gedeelte klonk voortreffelijk, en wat men van de zangstemmen kon horen, leek uitstekend gerealiseerd. Vindingrijkheid en gevoel voor de dramatiek der situaties bleken in duidelijke mate aanwezig en slechts één onhandigheid was er begaan: het is bepaald verwarrend vijf rollen aan baritons toe te vertrouwen.

Onder de inspirerende leiding van de componist zongen Corrie Bijster, Annie Hermes, Albert in der Maur, Léon Combé, Anton Eldering, Frans van de Ven, Jan Rietvelt en Jan Keizer de solopartijen. Omroepkoor en Omroeporkest leverden eveneens goede prestaties, en het succes was groot. Vooral voor de componist die een krans van rode anjers kreeg in de vorm van een V: de V van Viviane. Ook de andere medewerkenden ontvingen bloemen.

Tot de aanwezigen behoorden dr. Vroom van het departement van O., K. en W., de burgemeester van Hilversum en het bestuur van de KRO, dat ongetwijfeld hulde verdient voor het feit dat het met een opdracht aan een Nederlandse componist zijn 25-jarig bestaan wenste te vieren.

LEX VAN DELDEN

(Van onze muziekredacteur)
Tussen 12 en 19 November zal het Amsterdams concertleven in het teken staan van Ravel: zoals reeds gemeld geeft het Concertgebouw een Ravel-feest, waarvan de baten bestemd zijn voor de “Fondation Maurice Ravel”, een Franse stichting die o.a. in het plaatsje Montfort-l’Amaury het huis wil kopen waar Ravel van 1921 tot 1937 heeft gewoond en gewerkt. Het interieur er van is nog geheel zoals tijdens het leven van de componist en men wil er een monument van maken. Dat alles omdat Ravel 75 jaar geleden is geboren.

In drie concerten geeft men een overzicht over Ravel’s werk, en de Nederlandse Opera brengt zijn eenacter “L’heure Espagnole” op 12 November in de Stadsschouwburg ten tonele. Op 13 November treden voor de “Concertgebouw-vrienden” in de Kleine Zaal mevrouw Hélène Jourdan-Morhange (een vriendin van de componist) op, die herinneringen aan Ravel zal ophalen, Bodi Rapp (zang) en Jacques Février (piano).

Op de abonnementsconcerten van 15 en 16 November dirigeert Jean Fournet o.a. de Pavane en de Rapsodie Espagnole. Solisten zijn Suzanne Danco die Shéhérazade zingt, en Nicole Henriot die het pianoconcert speelt.

De hoofdschotel wordt gevormd door een galaconcert op 17 November in de Kleine Zaal, waar Bodi Rapp (zang), Phia Berghout (harp), het Amsterdams Kamermuziek Gezelschap, het Nederlands Kamerkoor o.l.v. Felix de Nobel en het Concertgebouw Trio belangeloos meewerken aan uitvoeringen van kamermuziek. Jacques Février en Felix de Nobel spelen dan o.a. “Ma Mère l’Oye” in de oorspronkelijke versie voor piano-vierhandig.

Tot slot dirigeert Fournet op het abonnementsconcert van 19 November de Boléro, La Valse en Le Tombeau de Couperin; Janine Andrade (viool) speelt de Tzigane en Jan Odé het pianoconcert voor de linkerhand.

Tallozen kwamen Albert van Raalte de hand drukken

(Van onze muziekredacteur)
Wie veertig jaren dirigent is geweest, heeft zo het een en ander meegemaakt en bezit vele vrienden en vereerders. Albert van Raalte kan er van meepraten. Gistermiddag heeft men hem gehuldigd tijdens een drukbezochte receptie in het Internationaal Cultureel Centrum te Amsterdam en zij die de jubilaris en diens vrouw de hand wensten te drukken, waren vrijwel ontelbaar.

Nadat de jubilaris en zijn echtgenote (de vroeger bekende operazangeres mevrouw Horneman) onder de opgewekte klanken van Rosa Spier’s radio-ensemble “La Rosarpa” waren binnengetreden, haalde een zestal sprekers herinneringen op, wees op de vele grote verdiensten van Van Raalte als dirigent aan de vroegere operagezelschappen en aan de radio. Daar was om te beginnen de heer E. J. Abrahams, oud-wethouder van Amsterdam, die als voorzitter van het uitvoerend huldigingscomité treffende dingen zei. Zo las hij een brief voor van iemand uit Texel, die Van Raalte dankte voor het feit dat zijn radioconcerten het isolement op Texel hadden verlicht.

Dan was er een telegram vol dank “van 76 Jordaners” en had Alexandre Tansman een compositie gestuurd, speciaal voor deze gelegenheid aan de jubilaris opgedragen. Een album met handtekeningen van vereerders werd vervolgens overhandigd. De heer Th. v. d. Horst, secretaris van de Bond van ex-politieke gevangenen, haalde herinneringen uit de oorlogsjaren op, de violist Herman Leijdensdorff sprak als musicus Van Raalte toe en prof. dr. J. B. Kors O.P. deed als voorzitter van het bestuur der Ned. Radio Unie zijn vriendelijke woorden van een vaas vergezeld gaan.

Van Raalte’s dankwoord was kort maar des te treffender. Omdat het op bewogen wijze uiting gaf aan zijn hartstochtelijke liefde voor de muziek.

In de drukte van de receptie zal velen zijn ontgaan, dat daarna nog iemand zich verstaanbaar trachtte te maken: Willem Korff, de 75-jarige, krasse trompettist, die nog in de jaren 1916-’18 onder Van Raalte’s leiding in het orkest van de Nederlandse Opera-Koopman heeft meegespeeld. Hij bood de jubilaris een foto uit die jaren aan. Een treffend gebaar.

Het spreekt wel vanzelf dat er tallozen uit de kunstwereld aanwezig waren: Willem Andriessen, Henriëtte Bosmans, Paul Pella, dr. Rudolf Mengelberg, dr. Paul Cronheim, om maar enkelen te noemen. Wethouder De Roos vertegenwoordigde de gemeente Amsterdam.