Lex van Delden (componist)

Nieuwe vinding van His Master’s Voice

(Van onze muziekredacteur)
Onze aandacht is de laatste jaren veelal gericht geweest op radiotechniek, op frequentie-modulatie en magnetische band. Maar denkt u nu niet, dat de gramofoonindustrie stil heeft gezeten. Men tracht nog steeds de electrische gramofoonweergave te perfectioneren en His Master’s Voice is er eindelijk in geslaagd een apparaat te construeren, dat een natuurgetrouwe reproductie van geluid geeft: de Electrogram.

Amsterdam geniet het voorrecht deze gramofoon sinds enige tijd binnen zijn veste te hebben, als enige op het Europese continent. Een primeur dus, die de firma Van Embden in de Kalverstraat mij heeft gedemonstreerd. En ik moet zeggen: het resultaat was verrassend. Een orgeltoccata van Bach werd opgezet en het leek werkelijk alsof een echt orgel zijn dreunend geluid de wereld inzond.

Bijzonderheden? Wat men te zien krijgt is vrij eenvoudig; twee kasten, één ongeveer een meter hoog, dat is de gramofoon, en de ander iets hoger, breder ook, die het geluid uitzendt: de luidspreker dus. De gramofoonkast vertoont van voren vier knoppen: de schakelaar, de volumeregelaar (waarmee men harder of zachter afstemt), de bas-balans-contrôle (waarmee de bas duidelijker gemaakt kan worden) en de toon-kwaliteit-regelaar, die tevens bijgeluiden “filtreert” (het naaldgeruis wordt hierdoor tot een minimum teruggebracht).

De “luidspreker” bevat eigenlijk drie afzonderlijke luidsprekers: twee verwerken de tonen met een trillingsgetal (frequentie) van minder dan 5000 per seconde, de derde zorgt voor de hogere frequenties. En dit is heel belangrijk, de technicus begrijpt dat direct. Ter verduidelijking: geluid bestaat evenals licht uit trillingen. De electrische weergave wordt beter naarmate méér in de oorspronkelijke uitvoering aanwezige trillingen worden overgebracht. In de concertzaal krijgt men van een orkest trillingen met frequenties, liggend tussen 30 en 15.000 trillingen per seconde.

Natuurgetrouw

Dit hele gebied wordt door de Electrogram volkomen weergegeven, zodat men kan zeggen, dat hier een ideale manier van reproductie bereikt is. De beste vooroorlogse gramofoon “haalde” slechts van 100 tot 5500 trillingen per seconde. De thans bereikte vooruitgang is dus van grote betekenis.

Om een voorbeeld te geven: de piano heeft een “trillingsgebied” van 30 tot 3000, de pianoklank kan nu dus volmaakt worden gereproduceerd, vroeger niet. Nog enkele voorbeelden: de viool heeft een “frequentieterrein” van 200 tot 15.000, de hobo van 330 tot 15.000, de pauken van 50 tot 3000, de contrabas van 40 tot 8000. Van al die instrumenten werd vroeger een aanzienlijk deel van de trillingen “afgesneden”. Thans is de reproductie volledig en dus natuurgetrouw.

Nog een voordeel van deze gramofoon is, dat men de “luidspreker” een vaste, door proefnemingen bepaalde, plaats kan geven, op “luisterafstand”, terwijl de eigenlijke gramofoon in uw nabijheid kan staan.

Denk nu niet, dat u dit prachtige toestel kunt kopen. Het wordt (nog) niet in serie vervaardigd, daarvoor is het nog te duur. Voor grote theaters, bioscopen, vergaderzalen is het de ideale gramofoon. Want dat geluid: verbluffend van “echtheid”. Enfin, u zult het zelf nog wel eens horen, over enkele jaren bij u thuis misschien……

IN 1928 bestelde de danseres Ida Rubinstein een ballet bij de toen nog niet zo populaire Maurice Ravel. Het werd de beroemde Bolero, die in November van datzelfde jaar in de Parijse Opera voor het eerst werd uitgevoerd. Een geweldige krachttoer in orkestraal opzicht: een eenvoudig, maar suggestief thema, dat voortdurend wordt herhaald zonder enige rhythmische verandering; maar in die herhalingen is een crescendo opgebouwd, een steeds feller wordende climax, die waarlijk obsederend werkt.

Deze Bolero gaf de muzikale wereld een schok; zij werd een sensatie van de eerste orde en veroverde de wereld stormenderhand. Er zijn weinig composities, die in zovele verschillende bewerkingen ten gehore worden gebracht: van bioscooporgel tot jazz-band, van café-strijkje tot symphonie-orkest, allerlei ensembles spelen het stuk. En zelfs zij, die zich niet met “ernstige” muziek ophouden, kennen het. Slagersjongens fluiten de melodie bij het rondbrengen van de bestellingen, huisvrouwen neuriën haar bij het stof afnemen.

En het is dan ook alleszins verklaarbaar, dat de gramofoonmaatschappijen opnamen hebben gemaakt van deze Bolero. Want andere “ernstige” muziek, die zo populair en economisch waardevol is, is nauwelijks denkbaar. Aan de bestaande opnamen heeft de “Decca” kortgeleden een nieuwe toegevoegd (X 10093, 4 plaatkanten), waarvoor het Orchestre de la Société du Conservatoire de Paris speelde onder leiding van Charles Münch.

Men heeft in Ravel’s stuk vaak het tempo opgevoerd, zó zelfs, dat een opname mogelijk werd op drie plaatklanten. Münch doet dit niet; hij houdt zich aan het voorschrift van de componist, begint de Bolero in het voorgeschreven vrij langzame tempo en houdt dit tot het einde vol. Toch wordt hier een geweldige climax bereikt, feller wordt de muziek, steeds frenetieker door een van binnenuit komende spanning en een hartstochtelijk brandende geladenheid, die tot bezetenheid uitgroeit.

Men moet Münch dankbaar zijn voor deze prachtige uitvoering; en niet alleen Münch, maar ook het voortreffelijke orkest, dat zijn directie nauwgezet volgt. De “Decca” zorgde voor een uitnemende prestatie, acoustisch is alles prachtig verwerkt, het ruisen is minimaal. Kortom: een aanwinst van het grootste belang.

Andere opnamen

Het Residentie-orkest speelde onder leiding van Willem van Otterloo Peter van Anrooy’s populaire “Piet Hein-Rhapsodie” op X 10131: een vrij slechte opname, met veel geruis en niet goed gerealiseerde koperpassages.

Twee prijswinnaars op het concours in Scheveningen kan men horen in korte werken: Germaine Devèze en Michel Szwalbe. De pianiste Germaine Devèze voert Ravel’s prachtige, rijk-geschakeerde “Alborada del Gracioso” uit (X 10147): technisch goed, maar weinig persoonlijk en nogal schools; de opname is van behoorlijke kwaliteit, ofschoon de pianoklank wat metalig is.

De violist Michel Szwalbe speelt, goed begeleid door Isja Rossican, de Sarasate’s “Zapateado” en Paganini’s 24ste Caprice (X 10144). Beide stukken tonen de zekere techniek van de violist, wat hier echter niet voldoende is. Want voor dit klatergoud van moeilijke passages is een verblindende virtuositeit nodig. Ook deze opname voldoet aan de eisen; maar evenals in de vorige plaat is de pianoklank vrij slecht.

Voor de liefhebbers van dansmuziek nog het volgende: Vera Lynn zingt met orkest o.l.v. Bob Farnon “At the Candlelight café”, een namaak-zigeunermuziekje, sentimentelerig als de technicolors van een dergelijke strekking, maar goed opgenomen. Aan de andere kant hoort men de langzame wals “The flower seller” (M 32392).

Veel frisser is “Choo choo ch’ boogie”, een “boogie woogie”, zoals dat heet, gespeeld door Louis Jordan and his Tympany Five: aardig van rhythme, met een knappe pianosolo en goede zang van Jordan zelf. Maar de kroon spant de keerzijde, die af en toe de indruk wekt geïmproviseerd te zijn: “That chick’s too young to fry”. Ook hier weer een pittige pianosolo (M 32246).

LEX VAN DELDEN