donderdag 8 december 1949
Coenraad V. Bos na 10 jaar weer in Nederland
Vermaard begeleider van zangers
Margaret Truman een van zijn leerlingen

(Van onze muziekredacteur)
Jongeren zullen zijn naam misschien niet kennen, maar een oudere generatie zal hem stellig niet vergeten zijn: Coenraad V. Bos, de van geboorte Nederlandse pianist, die zich een wereldnaam veroverde door zijn bijzondere begeleidingen van zangers en zangeressen. Dezer dagen is hij uit Amerika in ons land aangekomen, waar hij enkele recitals zal geven met de Amerikaanse bariton Mack Harrell. Toen ik hem gisteren sprak, gebeurde dat op Schiphol. Daar ontmoette hij zijn dochter, mevrouw Grünfeld, die ook geen onbekende is: vroeger gaf zij dansavonden (zij heette toen nog Ery Bos) en trad zij in Duitse films op. Zij was uit Londen komen vliegen om haar vader een bijzonder hartelijke omhelzing te doen ondergaan: bijzonder hartelijk, omdat Coenraad V. Bos gisteren 74 jaar is geworden.

Al tien jaar is de heer Bos niet meer in ons land geweest, waaraan hij zulke levendige herinneringen bewaart.

"Ik was op het Amsterdamse Conservatorium leerling van Julius Röntgen, die in die jaren (1892-'95) de grote zanger Messchaert begeleidde. Ik mocht toen de muziek omslaan en daarvan leerde ik veel; zóveel, dat ik later Messchaert ging begeleiden.

Nog meer herinneringen? Wel, hier hebt u mijn boek, dat juist (in Amerika) is verschenen: "The welltempered accompanist". - Ik heb het vluchtig bekeken. Talloze kunstenaars komen er in voor, met wie de heer Bos optrad: Ludwig Wüllner, Julia Culp, de danseres Isadora Duncan, de cellisten David Popper en Casals, de violisten Joachim en De Sarasate. Men leest er in, dat hij bij de première van Brahms' "Vier ernste Gesänge" (in 1896) de pianopartij speelde in aanwezigheid van de componist!

"Tegenwoordig ben ik de vaste begeleider van de Amerikaanse Helen Traubel, volgens mij de grootste zangeres van deze tijd. Zij is nog nooit in Europa geweest. Misschien komt zij met April. Dan geven we zeker ook in Holland een recital. Als zij mij vrije tijd geeft, treed ik met Mack Harrell op. Voortdurend ben ik óf op tournée óf geef ik colleges in lied-interpretatie.

Eén van mijn leerlingen is Margaret Truman, de dochter van de president der V.S. Zij neemt elke dag les, heeft een heel mooie stem en wordt een goede lyrische sopraan. Zij is nu op tournée door Amerika en maakt over een jaar of twee haar debuut in New York, dat ik zal begeleiden.

Vanavond kan men Mack Harrell en Coenraad V. Bos in Den Haag horen, 9 Dec. in Rotterdam , 12 Dec. in Arnhem en 13 Dec. in Amsterdam. Bovendien houdt de heer Bos 10 Dec. een causerie voor de VARA, 12 Dec. volgt een recital voor de AVRO en 29 Dec. zendt de radio opnamen uit van liederen, gezongen door Roos Boelsma, die hij dan begeleidt.

donderdag 8 december 1949
Legende van Martin Buber als declamatorium

(Van onze muziekredacteur)
Mevrouw R. Colaço Osorio-Swaab heeft onlangs een declamatorium gecomponeerd op een mystieke legende van Martin Buber: "De tocht door de hemelen". Het werk, dat geschreven is voor spreekstem en piano, wordt eind December in het Paviljoen Vondelpark te Amsterdam ten doop gehouden door Herman Prinsen, met mr. Van Seters aan de vleugel. Bovendien gaat dan o.a. Boutens' "Beatrijs" met de muziek van Alexander Voormolen.

Op 3 Januari 1950 wordt deze avond in de kleine Concertgebouwzaal herhaald.

donderdag 8 december 1949
Oscar van Hemel componeert een opera buffa

(Van onze muziekredacteur)
Oscar van Hemel, die Bergen op Zoom verlaat en in Hilversum gaat wonen, is bezig met het componeren van een opera buffa, die hij schrijft voor het zilveren jubileum van de K.R.O. Deze opera zal het volgend jaar met medewerking van leden en orkest van de Nederlandse Opera worden uitgevoerd. Daarna volgen opvoeringen in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam.

donderdag 8 december 1949
Toscanini weigert benoeming tot senator

(Van onze muziekredacteur)
Arturo Toscanini heeft, naar A.P. meldt, zijn benoeming tot senator voor het leven geweigerd. De Italiaanse dirigent voegde er aan toe, deze weigering, die indruist tegen zijn gevoelens, niet als "onvriendelijke daad" te willen beschouwen.

vrijdag 9 december 1949
Residentie Orkest onder nieuwe leiding
Mr. E. Cornelis ontvouwt plannen
Van Otterloo: "Op elk concert een Nederlands werk"

(Van onze muziekredacteur)
In een bijzonder levendige bijeenkomst in Den Haag is gisteren de pasbenoemde directeur van het Residentie Orkest, mr. E. Cornelis aan de vertegenwoordigers van de Haagse pers voorgesteld.

"Ik ben Gallisch en Angelsaksisch georiënteerd", verklaarde hij onomwonden, "dat heb ik natuurlijk aan mij vader (de dirigent Evert Cornelis) te danken. Een mijner plannen is te trachten wat meer aandacht te besteden aan de Amerikaanse hedendaagse muziek. Vooral in het Holland Festival kan dit, met het oog op de propaganda in de V.S., van groot belang zijn."

"Nog dit seizoen zal het Residentie Orkest in Amsterdam optreden en wordt er contact opgenomen met de radio," zo kondigde hij zijn eerste activiteit in zijn nieuwe functie aan.

Vóór de bijeenkomst had ik nog een gesprek met de dirigent Willem van Otterloo, die uitermate verheugd was nu te gaan samenwerken met mr. Cornelis. "Het was natuurlijk nodig naast de dirigent een Directeur te hebben en dat dit mr. Cornelis is geworden, is daarom zo gunstig, omdat hij al jarenlang een mijner goede vrienden is, zodat we weten, wat we aan elkaar hebben. En bovendien, omdat hij het bedrijf als geen ander kent. U moet niet vergeten, dat hij al van zijn twaalfde jaar elk programma met zijn vader besprak, in feite diens assistent was en zelfs wel eens tijdens een concert van het Utrechts Stedelijk Orkest de slagwerkpartij speelde".

"En hoe denkt U over het orkest, dat U sinds September leidt?"

"In die korte tijd heb ik al wel kunnen zien dat het zeer veel mogelijkheden heeft, dat het van bijzonder goede wil is en vooral dat er een voortreffelijke, geestdriftige geest heerst. We repeteren hard en grondig. Zo heb ik voor de "Urfassung" van Bruckner's Zevende symphonie 8 repetities genomen en voor Strauss' "Ein Heldenleben" zelfs 15. Aan het eind van het seizoen komt een Beethoven-cyclus van 6 of 7 concerten en voor elk programma zijn 5 repetities uitgetrokken."

"Ging U bij het samenstellen van het repertoire voor dit seizoen van een centrale gedachte uit?"

"Jazeker; de opzet is geweest op elk concert één Nederlands werk uit te voeren. Het worden in totaal 29 werken in 58 uitvoeringen. U ziet dus, dat er herhalingen zijn. En ook is een van de leidende gedachten geweest: zoveel mogelijk herhalingen te geven, zodat de composities niet alleen bij het orkest gaan "zitten", maar ook bij het publiek vertrouwd worden", aldus de heer Van Otterloo.

In al deze zaken vindt de dirigent de heer Cornelis achter zich. "Want", zei mr. Cornelis mij, toen wij naar Amsterdam terug reisden, "het is een eerste taak het publiek bekend te maken met onze eigen, Nederlandse muziek. Na wat ik van het orkest heb gehoord, zeg ik volmondig: ik gelóóf in dit ensemble! Zo'n geestdrift treft men zelden aan; dat trof mij al dadelijk in de prettige wijze, waarop ik werd ontvangen".

zaterdag 10 december 1949
Hoornist Residentie Orkest deed eindexamen piano!

Piet Schijf, al jarenlang eerste hoornist van het Residentie Orkest, heeft dezer dagen zijn eindexamen aan het Haagse Conservatorium gedaan: hoofdvak piano! Dit feit verdient bijzondere aandacht, want het is waarlijk onalledaags, dat een musicus, die reeds een zekere reputatie bezit wegens zijn spel op een bepaald instrument, zich nog eens aan de studie van een ander instrument gaat wijden. En dat bij de drukke concertpraktijk van deze tijd!

Maandag, 12 December kan het Haagse publiek op een einduitvoering van het Conservatorium, in het Gebouw van K. en W. Piet Schijf als solist horen in Beethoven's Vijfde Pianoconcert, waarin hij zovele malen de hoornpartij speelde.

LEX VAN DELDEN

zaterdag 10 december 1949
In Nederland geperste gramofoonplaten
Prachtige nieuwe opname van Beethoven's "Negende"
Bijzondere uitvoeringen van Bach en Mozart

(Van onze muziekredacteur)
DE gramofoonplatenfabriek in Heemstede, die matrijzen van enkele bekende buitenlandse maatschappijen vermenigvuldigt en in ruime mate platen kan persen, werkt sinds enige tijd op volle kracht. De resultaten zijn voortreffelijk: alle platen van Columbia, Parlophone en Elite Special, die ik hoorde, zijn van de allerbeste kwaliteit en laten weinig te wensen over. Een aantal er van laat ik hier de revue passeren.

Een daad van bijzondere betekenis is, dat Columbia het aandurfde de Negende Symphonie (met slotkoor) van Beethoven op te nemen, zowel uit technisch, als uit commercieel oogpunt. Want een dergelijk moeilijk te realiseren werk van een zo unieke omvang (9 platen!) brengt men niet zo licht in de handel. Het is een in alle opzichten schitterende uitvoering geworden. In de eerste plaats is de vertolking door het Weens Philharmonisch Orkest, het koor van de Weense Muziekvrienden en het solistenkwartet Schwarzkopf, Höngen, Patzak, Hotter, onder directie van Herbert von Karajan vrijwel ideaal, en in de tweede plaats is de reproductie ronduit schitterend (LX 8612-8620, f 6.50 per plaat).

Van evenveel betekenis zijn de opnamen van Bach's 2e, 3e en 4e Brandenburgs Concert, door Adolf Busch' kamerorkest voorbeeldig gespeeld. De prachtige solisten zijn Marcel en Louis Moyse (fluit), Eskdale (trompet en wát voor een: een lichte Bach-trompet), Evelyn Rothwell (hobo) en Busch zelf (viool). Het tweede Brandenburgse Concert beslaat 2 platen (Columbia LX 439-440) het derde één (LX 443) en het vierde twee (LX 441-442). Ook hiervan is de prijs f 6.50 per plaat. Eén opmerking: jammer genoeg gebruikt Busch hier een piano in plaats van een clavecymbel, die mij stijlvoller lijkt.

Nóg een heel bijzondere Bach-opname leverde Elite Special op 4487 tot 4489, dus drie (kleine) platen (prijs per stuk f 3.50): het Trio en Canon uit het "Musikalische Opfer", goed, maar niet geheel vlekkeloos gespeeld door A. Jaunet (fluit), Rudi Baumgartner (viool), K. Hemberger (gamba) en H. Andreae (cembalo). Een zeldzame reproductie, die Bachliefhebbers gaarne zullen willen bezitten!

De moed om bijzondere werken op de plaat vast te leggen, toonde ook Parlophone, die Mozart's voor Michael Haydn gecomponeerde Duo in G voor viool en altviool (KV 423) volmaakt liet spelen door Szimon Goldberg en Frederick Riddle, en dit spel even prachtig reproduceerde (R 20576-77, f 6.50 per plaat). En dezelfde maatschappij zorgde voor een goede nieuwe opname van Mozart's pianoconcert in Bes, KV 456, een voor de blinde pianiste Maria Theresia Paradies gecomponeerd, weinig gespeeld werk, dat hier bij Lili Kraus en het Londens Philharmonisch Orkest o.l.v. Walter Goehr in betrouwbare handen was (SW 8035 tot 38, f 6.50 per plaat). Op de achtste speelkant een zelden uitgevoerd Andante en Allegro van Mozart (KV 404), door Goldberg en Kraus voortreffelijk gespeeld.

De liefhebbers van het 2e pianoconcert van Rachmaninow kunnen hun hart ophalen aan de ideale uitvoering die Cyril Smith er van geeft, begeleid door de Philharmonie van Liverpool o.l.v. Sir Malcolm Sargent (Columbia, DX 1424 tot 28, f 5.10 per plaat). Het prachtige Weense Philh. Orkest onder Herbert von Karajan speelde al even vlekkeloos Mozart's "Eine kleine Nachtmusik" (Col. LCX 134-135, f 6.50 per plaat).

Minder goed beviel mij het wat gladde, weinig expressieve spel van het Philadelphia Orkest o.l.v. Ormandy in Liszt's "Les Préludes" (Col., LX 1052-1053, f 6.50 per plaat). En Parlophone's nieuwe opname van Beethoven's Kreutzer-Sonate, mooi gespeeld door Kraus-Goldberg, lijkt mij, wat technische realisatie betreft, niet volledig geslaagd (SW 8085-88, f 6.50 per plaat).

Aanbeveling verdienen nog: Beethoven's Ouverture "Leonore 3" en Weber's ouverture "Freischütz", beide uitmuntend gespeeld door 't orkest van de Deense omroep o.l.v. Fritz Busch (resp. Elite TK 7060-61 en TK 7059, f 5.10 per plaat). Verder Grieg's 1e Peer Gynt-Suite door het prachtige Londens Philh. Orkest onder Beecham (Col. LX 838-839, f 6.50 per plaat).

De pianist Cor de Groot speelde Liszt's 8e Hongaarse Rhapsodie meesterlijk (Parl. E 11467) en zijn collega Eileen Joyce verzorgde Chopin's Berceuse en Fantasie-Impromptu even goed (Parl. E 11432, f 6.50 per plaat). Nóg twee pianisten: Louis Kentner in twee virtuoze Liszt-bewerkingen van Paganini: La Campanella en La Chasse (Col. DX 1580, f 5.10) en Malkoezinski in enkele Chopins: twee Mazurka's, de Polonaise in As, en een Wals en Nocturne (alle op Columbia resp. LX 1028, 982 en 974, f 6.50 per plaat).

Tot slot de lichte muze voor f 3.50 per plaat! Twee oude bekenden zongen voor Parlophone: de geestdriftige Joseph Schmidt in "Frag' nicht" en "Ein Lied geht um die Welt" (DP 173) en Richard Tauber in "White Christmas" en "Where the blue begins" (RO 20534). Charles Trenet's lichte, prettige zang nam Columbia op: o.a. "La Mer" (DC 414) en "Douce France" (DCF 14). De populaire Dinah Shore zingt enkele prettige songs, "Lavender Blue" en "Forever and ever" (Columbia DB 2529) en "Keep me sweet"(Col. DB 2571).

maandag 12 december 1949
De heer Speets, dirigent van Postharmonie, geridderd

(Van onze muziekredacteur)
In de pauze van het concert, dat de Amsterdamse Postharmonie gisteravond in de volle grote Concertgebouwzaal gaf, heeft burgemeester d'Ailly de heer D. Speets, dirigent van het orkest, de gouden medaille, verbonden aan de Orde van Oranje-Nassau, uitgereikt. Hij deed dit in een bijzonder geestig speechje, waarin hij de verdiensten schetste van de nieuwe ridder, die onlangs 70 jaar werd, 25 jaar trompettist van het Concertgebouworkest en hoofdleraar aan het Conservatorium is geweest en bovendien al 30 jaren dirigent van de Postharmonie.

De volle zaal heeft de heer Speets met warme toejuichingen gehuldigd en toen trad ir. L. Neher, directeur-generaal van de P.T.T., naar voren om namens "de post" de dirigent geluk te wensen. Voordat het orkest het concert kon hervatten, moest zijn geridderde leider nog goedvinden, dat hem namens de Postharmonie een enorme krans om de schouders werd gehangen. In zijn dankwoord gaf de heer Speets te kennen, met hoeveel liefde hij de muziek steeds heeft beoefend.

Daarna ten slotte kon hij weer de dirigeerstok heffen om met bijna jeugdige frisheid de opgewekte ouverture "La Dame Blanche" van Boieldieu te laten horen: het werd een uitstekende prestatie van het meeslepend spelende orkest, dat zich ook in de rest van het programma van zijn beste zijde deed horen.

maandag 12 december 1949
Prachtig pianospel van Themeli

Met een bijzonder smaakvol gekozen programma heeft de Griekse pianist Georges Themeli zich Zaterdagavond in de goed bezette Bachzaal aan Amsterdam voorgesteld: een overrompelende kennismaking. Want dit spel bleek van grootse allure, in alle opzichten.

Zijn techniek is virtuoos tot in de hoogste graad: in het moeilijkste passagespel komt geen misslag voor. En dit is des te verbazingwekkender, daar Themeli niet kan zien (hij is blind geboren). Zulk een fenomenale trefzekerheid bezitten slechts de allergrootsten. En welk een nuanceringsvermogen en gevoel voor klankverhoudingen! Van het allerzachtste pianissimo tot het geweldigste fortissimo blijft zijn aanslag duidelijk en gevoelig.

Drie sonates van Scarlatti, één van Mozart, twee stukken van Liszt (o.a. de razend moeilijke Funérailles) en na de pauze enkele Chopins (o.a. de Sonate opus 58), ziedaar het veeleisende programma, waarmee Themeli zeker niet alleen zijn technisch meesterschap bewees, maar bovendien (en dat is stellig belangrijker) blijk gaf een sterke kunstenaarspersoonlijkheid te bezitten, die op een enorme bezieling en concentratie steunt. En juist hierdoor boeide dit spel, zódanig, dat men herhaaldelijk op uitbundige wijze zijn instemming te kennen gaf. Na twee toegiften liet het publiek Themeli ten slotte - ongaarne weliswaar - gaan.

Een scherp contrast met dit van binnen uit doorstraalde spel vormde het optreden van de cellist Gaspar Cassadó, Zondagavond in de kleine Concertgebouwzaal. Hoe (schijnbaar) knap hij ook zijn prachtige instrument bespeelt, toch kon ik mij niet aan de indruk onttrekken, dat het vóór alles op uiterlijk effect gericht is en maar zelden werkelijk ontroerde. Zo althans was het in het deel, dat ik hoorde: Couperin, C. Ph. E. Bach en de Sonate van R. Strauss.

Bovendien liet zijn gemaniëreerde spel, ook zuiver technisch, gemengde indrukken achter, af en toe in het forte een meesterlijke, gloedvolle toonvorming, maar soms (vooral in zachte passages) een vrijwel dode, bloedeloze klank. En dan zie ik de vele banale glissandi en onzuiverheden nog over het hoofd. Gerard Hengeveld begeleidde uitmuntend.

LEX VAN DELDEN

donderdag 15 december 1949
de lopende band

Aan de hand van ettelijke documenten toont Marius Monnikendam in zijn boek over "César Franck" aan, dat de familie van de componist niet Waals van oorsprong is, noch Frans, maar Nederlands, en dat César Franck "ook zuiver staatkundig beschouwd als Nederlander geboren is".

Het door de Uitgeversmaatschappij Holland voortreffelijk uitgegeven boek getuigt overigens van een gedegen kennis van zaken, van scherpzinnigheid, het is met merkbare liefde voor het onderwerp geschreven en bevat menig nieuw detail, dat bepaalde misvattingen over deze merkwaardige figuur uit de wereld kan helpen. Het lijkt mij een van de beste studies over de schepper van de "Variations Symphoniques" en is zo leesbaar, dat ook leken het stellig zullen waarderen. Prijs f 6.90.

Een wel aardige biografie is "Joseph Haydn" door dr. Hans Leerink, dat musicologische en anecdotische bijzonderheden in een boeiende vorm en in overvloedige mate bevat. Ook al wordt de auteur soms wat nadrukkelijk docerend, het is toch een waardevolle aanvulling geworden van de schaarse literatuur over deze "grote onbekende". Strengholt's Uitg. Mij. zorgde voor een degelijk uiterlijk. Prijs f 6.50.

L. V. D.

donderdag 15 december 1949
Recital bij kaarslicht

Het leek gisteravond in de stampvolle Bachzaal alsof men een generale repetitie hield voor Kerstmis: zowel in de gangen als in de zaal zelf zorgden keurig opgestelde kaarsen voor de verlichting, aangezien de electrische stroom nog steeds weigerde zijn weg naar deze plaats te vinden. Storing in het lichtnet heet dat.

En terwijl wij in een vrijwel donkere ruimte zaten, speelde Sas Bunge voor de N.V. Jenny Modellen aan de sprookjesachtige (met kaarsen) verlichte vleugel een voortreffelijk samengesteld programma: Bach, Beethoven, Fauré vóór de pauze, er na Poulenc, Bunge en Ravel. Het was, zoals de pianist zelf zei, bijzonder moeilijk voor hem zich te concentreren bij dit onalledaagse licht en aan die omstandigheid moet men het dan ook toeschrijven, dat vooral in Bach en Beethoven nogal eens geheugenstoornissen optraden.

Maar met name in Fauré en Poulenc bleek mij, dat Bunge, sinds de laatste keer dat ik hem hoorde, enorm is vooruitgegaan. Technisch presteert hij ruimschoots voldoende en zijn aanslag is zeer gevoelig en genuanceerd. Aan muzikaliteit ontbreekt het hem ook niet. Dat zijn spel nochtans niet voortdurend boeide, heeft - lijkt mij - andere oorzaken: al die veelbelovende eigenschappen staan (nog?) niet in dienst van een reeds gerijpte persoonlijkheid, de durf om zich geheel zelf aan de muziek over te geven, ontbreekt. Als Bunge zich van zuiver technische problemen weet los te maken - en ik meen, dat dit slechts een kwestie van tijd is - dan kan men stellig veel goeds van hem verwachten.

LEX VAN DELDEN

zaterdag 17 december 1949
Bartlett en Robertson voor de Kunstkring

Het programma, dat het pianoduo Ethel Bartlett-Rae Robertson gisteravond in de grote Concertgebouwzaal van Amsterdam voor de Kunstkring "Voor Allen" speelde, week in bijna alle opzichten af van wat men gemeenlijk tijdens concerten op twee vleugels te horen krijgt. Geen van de paradenummers werd gespeeld: prijzenswaardig, zou men zo zeggen. Maar dat was het slechts in schijn. Want het grootste deel voor de pauze was gewijd aan Brahms' sonate in f (dat omgewerkt tot pianokwintet bekend is geworden): een grondig slaapverwekkend stuk, dat terecht zelden wordt gespeeld.

En de drie Tsjechische dansen van Martin, die na de pauze in première gingen bleken niet meer te zijn dan speelse, met Strawinskiaanse rhythmen versierde aftreksels van Dvorák. Wel aardig, maar meer ook niet. Als begin: een korte sonate van Johann Christian Bach, van zulk een kamermuziekstijl, dat zij in deze grote ruimte nauwelijks tot haar recht kwam. En tot slot: enkele korte stukken van Rachmaninow en Debussy.

Bartlett en Robertson speelden zoals men van hen gewend is: voortreffelijk als ensemble, bijzonder verfijnd, zo zelfs, dat men op den duur ging beseffen dat routine en distinctie ook kunnen vervelen.

LEX VAN DELDEN

woensdag 21 december 1949
Charles Bruck naar Israël

(Van onze muziekredacteur)
Charles Bruck, dirigent van de Nederlandse Opera, vertrekt binnenkort naar Israël, waar hij in Januari en Februari concerten van het Israëlisch Symphonie Orkest zal dirigeren. Daarna keert hij naar ons land terug.

woensdag 21 december 1949
Nederlandse Opera gaf overrompelende "Hoffmann's Vertellingen"

De voorstelling, die de Nederlandse Opera gisteravond in de volle Stadsschouwburg van Amsterdam gaf van Offenbach's fantastische opera "Hoffmann's Vertellingen", opnieuw ingestudeerd en van enscenering in enkele opzichten vereenvoudigd, is een enorm succes geworden.

Men kende reeds de waarlijk verbluffend fantasierijke decors (en costuums) van Nicolaas Wijnberg, en vooral in deze nieuwe, ingenieuze changementen maakten ze weer een overrompelende indruk. De regie van Abraham van der Vies kenmerkte zich door eenzelfde fantasie en levendigheid, die on-Hollands aandeden. En al deze eigenschappen vond men terug in de sprankelende Nederlandse bewerking van Jan Engelman.

Dat ik het muzikale deel - waarom het in een opera toch vóór alles gaat - het laatste noem, vindt zijn oorzaak in het feit, dat juist in dit opzicht voor een bijzondere verrassing werd gezorgd: want het was hier voor het eerst, dat men waarlijk van een hecht ensemble kon spreken, een in alle opzichten sluitend geheel, dat werd opgenomen in een van de muziek uitgaand brio, waaraan niemand zich kon onttrekken.

En dan was er nóg een grote winst deze avond: dat was de directie van Charles Bruck, die zo beheerst het orkest leidde, dat men voor het eerst - na Monteux' directie - een exact ensemble hoorde spelen. Bovendien staken zijn élan en geladenheid alle medewerkenden op het toneel aan, waardoor deze opvoering bijzonder meeslepend werd.

Van de solisten waren het vooral Frans Vroons (in de zware titelrol), Louise de Vries (heel geestig als de pop Olympia), Greet Koeman, Gré Brouwenstijn en Theo Baylé, die zich van hun beste zijde deden kennen. Als geheel een voorstelling van een zo hoog en uitzonderlijk niveau, dat ook het buitenland er mee zou moeten kennismaken.

LEX VAN DELDEN

donderdag 22 december 1949
Duo Salomon-Hall maakte een muziekfilm in Zuid-Afrika

(Van onze muziekredacteur)
De Nederlandse violist Herman Salomon heeft een uitgebreide tournée door Zuid-Afrika bijna beëindigd. Zoals we destijds meldden, treedt hij er op met de Australische pianiste Elsie Hall, waarmee hij vorig jaar een duo vormde.

Tijdens hun tournée zijn zij door de regering van Zuid-Afrika geëngageerd voor het maken van een korte culturele film. Zij spelen er een sonate van Mozart in zijn geheel in, waarbij wordt gesproken over de sonatevorm, en over het uitvoeren van piano- en vioolsonaten.

Midden Januari 1950 keren de kunstenaars naar Amsterdam terug. Februari beginnen zij een tournée door Europa en in April treden zij weer in ons land op.

vrijdag 23 december 1949
Kerstliederen en amusementsmuziek op gramofoonplaten
Prachtige nieuwe opname van Mendelssohn's Vioolconcert

(Van onze muziekredacteur)
Enkele gramofoon-maatschappijen vergaten niet te zorgen voor hen, die Kerst óf in een sfeer van wijding óf in een opgewekte stemming wensen te vieren. Daarom ditmaal eens begonnen met wat kleine gramofoonplaatjes, die f 3.50 (Columbia) of f 3.40 (Decca) kosten.

Natuurlijk mocht "Stille Nacht, Heilige Nacht" niet ontbreken; het volksliederenkoor van de Salzburgse middelbare scholieren zong het voor Columbia (DV 320), compleet met orgel en vioolbegeleiding. En aan de keerzijde al even (schijnbaar) stemmig gezongen "O du fröhliche, o du seelige." Nog plechtstatiger, maar stellig smaakvoller uitgevoerd zijn "Abide with me" en "Sun of my soul", gezongen door een kerkkoor met orgelbegeleiding (Col. MCH 9).

Decca zorgde voor de vrolijke noot door het radio-orkest "Vrij en Blij" o.l.v. Wessel Dekker met zang van Henk Dorel twee populaire, weinig originele, nummers te laten uitvoeren op M 32671: "Wij gaan vissen" en "Zing, tralala!" Nóg meer bekenden van de radio: de pianist Sandor Vidak met een potpourri (M 32670), het goede zigeunerorkest van Bandi Balogh in "Joska" en "Broken violin" op M 32449, en Leo Fuld, die twee Jiddische liederen zingt op M 32649. Zij, die geen film van Bing Crosby overslaan, kunnen hun held twee songs uit een van zijn talloze rolprenten (Annie, get your gun) horen zingen op M 32568, een plaat, die ook Dick Haymes en de Andrew Sisters aan het woord laat.

Meer dan alleen maar amusement biedt de uitbundige zang van de negerzangeres Pearl Bailey, waarvan Columbia op DB 2580 twee goede voorbeelden gaf. Maar het verrassendst vond ik het voortreffelijke orkest van de Dutch Swing College, een Nederlands ensemble dus, dat werkelijk jazz speelt in twee "klassiek" geworden nummers: "Margie" en "At the Jazzband Ball" (Decca M 32610). En de operaliefhebber komt ook aan zijn trekken: Hilde Gueden zong twee aria's van Puccini, begeleid door het Londens Symphonie Orkest onder Josef Krips. Een prachtige opname! (Decca M 32662).

Gramofoonbezitters, die zich in de concertzaal thuisvoelen, kunnen ook ditmaal zeker hun keuze doen, want de oogst aan nieuwe (grote) platen is weer bijzonder ruim. Wie de "Danse macabre" van Saint-Saëns wil bezitten, kan zelfs uit twee opnamen kiezen. Het Chicago Symphonie Orkest speelde dit werk onder de in 1942 overleden dirigent Frederick Stock zeer exact (Columbia LX 910, f 6.50). Maar meeslepender en van een grotere verbeeldingskracht vond ik de vertolking er van door het Concertgebouworkest o.l.v. Charles Münch (Decca X 10245, f 6.75).

Artur Rodzinski dirigeerde het virtuoos spelende Cleveland Orkest in een met Slavisch élan geladen uitvoering van Tsjaikowski's "Ouverture 1812" (Col. LX 932-933, per plaat f 6.50). En Ormandy verzorgde een voortvarende, maar niet geheel volmaakt gerealiseerde "Apprenti Sorcier" van Paul Dukas (Col. LX 1068, f 6.50).

De beste opname vond ik dit keer die van Mendelssohn's Vioolconcert, volmaakt gespeeld door Joseph Szigeti met het prachtige, doorzichtige Londens Philh. Orkest onder Beecham. Een reproductie van uitzonderlijk peil (Col. LX 8063-8066, f 6.50 per plaat). Een even goede opname kreeg Schubert's Onvoltooide Symphonie, door het Philharmonia Orkest uitmuntend gespeeld. Met de vele tempowisselingen van dirigent Paul Kletzki zullen velen zich misschien kunnen verenigingen, mij leken zij onverantwoord (Col. LX 8690-92, f 6.50 per plaat).

Hoe voortreffelijk Rudolf Serkin ook de solopartij vertolkt in Brahms' eerste pianoconcert, (Col. LX 8655-8660, f 6.50 per plaat), en hoe goed de pianoklank is gerealiseerd, toch voldeed het geheel mij niet volkomen: het Pittsburg Symphonie Orkest o.l.v. Fritz Reiner is nl. niet van die klasse, dat het een dergelijke orkestpartij tot muziek kan maken.

Een lichter, maar alleszins aantrekkelijk soort muziek vertegenwoordigt Delibes' opgewekte Coppélia Ballet, waarvan het Nationaal Symphonie Orkest onder Fistoulari de Mazurka en de Czárdás bijzonder fris speelde (Decca K 1294, f 6.75). Nóg "lichter" zijn "Mexicana" en Lecuona's "Malaguena", prettige pretentieloze stukken, met brio vertolkt door André Kostelanetz en zijn orkest (Col. DX 1527, f 5.10).

zaterdag 24 december 1949
Optreden voor televisie vereist concentratie en koelbloedigheid
Rosa Spier (harpiste)

(Van onze muziekredacteur)
"BIJ de twee keren, dat ik voor de televisie optrad, heb ik één ding kunnen vaststellen: dat dit werk razend moeilijk is. Zo vond ík het tenminste: het vereist nóg grotere concentratie en meer koelbloedigheid dan het optreden in de concertzaal of voor de radio". Dat is de mening van de harpiste Rosa Spier, vóór de oorlog jarenlang lid van het Concertgebouworkest en thans verbonden aan het Radio Philharmonisch Orkest.

"Vooral voor mijn instrument geldt dit. Want wij moeten naar de snaren van de harp kijken en alles wat je daardoorheen ziet, leidt af. Ik kan bijvoorbeeld niet spelen als er vóór mijn harp een fel gekleurd kleed ligt. En als dan bij televisie-uitzendingen dat niets ontziende, loerende camera-oog en de technici bezig zijn en je ziet dat alles door de snaren van de harp heen, dan moet je oppassen niet afgeleid te worden.

Ik geloof dan ook, dat lang niet iedereen voor dit werk geschikt is. Wat mij betreft, hoe moeilijk ik dit optreden ook vond, toch was het aantrekkelijk en zelfs fascinerend, juist door die hoge eisen, die gesteld worden. Het overwinnen er van maakt het spelen weer prettig, net zo heerlijk als in de concertzaal.

Of ik het publiek erg mis? Neen, ik voel voortdurend via microfoon en camera de aanwezigheid van die talloze luisteraars. Wat het visuele beeld betreft: ik zag het in andere uitzendingen en vond het prachtig, veel levendiger dan film. Ik geloof ook, dat de televisie voor de muziek van groot belang kan worden, want het kan een nieuw publiek mijns inziens naar de concertzaal lokken en bovendien een aantal "kijkers" animeren om zelf wat "aan muziek te gaan doen". Dit laatste geldt vooral voor de jeugd.

Het is mogelijk, dat sommige mensen, die in de concertzaal met gesloten ogen meer van muziek plegen te genieten dan wanneer zij kijken, in het geheel niet gebaat zijn bij de televisie.

En zelfs zullen misschien enkelen door het zien spelen per televisie, uit de concertzaal wegblijven. Maar het lijkt mij, dat deze nadelen in het niet zinken bij het belang van televisie.

dinsdag 27 december 1949
"Nederlands Kamerkoor" gaf voorbeeldig Kerkconcert

Het kerstconcert, dat het Nederlands Kamerkoor onder leiding van Felix de Nobel Zondagmiddag in de jammer genoeg lang niet gevulde kleine Concertgebouwzaal van Amsterdam gaf, is voor mijn gevoel één van de hoogtepunten geworden van het muziekseizoen, voor zover dit tenminste nu verstreken is. Want dit volmaakte, alleen de schoonheid van de muziek dienende zingen ging hier samen met een programma, dat vooral in het gedeelte voor de pauze (koorwerken van ± 1500 tot ± 1650) voorbeeldig was samengesteld.

En zo is men weer diep onder de indruk gekomen van de ongeëvenaarde muziekcultuur van een drie, vier eeuwen geleden. Het trof mij, dat Clemens non Papa, met wiens Sanctus het concert begon, een zuiverheid van expressie bereikte en een compositietechniek van zulk een enorme virtuositeit bezat, dat alle latere componisten - in deze opzichten althans - de mindere bleven van de Nederlander Non Papa. Vooral werd dit duidelijk in het Sanctus en Benedictus van Claudio Monteverdi, eveneens een meester, een tachtig jaren later levend en Italiaan. Want hoewel ook hij stellig een even grote techniek bezat, is zijn stijl al "barokker", speelt hij meer met de klank, en dat natuurlijk ten koste van de zuivere ontroering.

Na de pauze verrasten een aantal voortreffelijke volksliedbewerkingen van de dirigent en vooral het Carillon van de jeugdige Engelsman Antony Hopkins (hij is in 1921 geboren), een zeer kundig gecomponeerde muziek, die opviel door originele klankcombinaties en een zeer persoonlijke, levendige tekstbehandeling.

LEX VAN DELDEN

donderdag 29 december 1949
Ook ons land krijgt Bachjaar
Belangrijk programma van Ned. Bachvereniging

(Van onze muziekredacteur)
De 28ste Juli 1750 stierf Johann Sebastian Bach en dit feit is voor de gehele muziekwereld aanleiding geweest het volgende jaar te verheffen tot Bachjaar. Ook Nederland gaat tweehonderd jaar na het overlijden van Bach, de componist van de Mattheus Passie herdenken. En de eerste, wie die taak toekomt, is wel de Nederlandse Bachvereniging, die reeds vele jaren talrijke concerten wijdde aan zijn oeuvre. En juist dit laatste feit heeft het bijzonder moeilijk gemaakt om van het Bachjaar nòg meer te maken dan gewoonlijk reeds het geval was. Dat bracht natuurlijk grote financiële lasten mee: samenwerking met het Holland Festival en de A.V.R.O. maakte het echter mogelijk met een alleszins aantrekkelijk geheel voor de dag te komen.

Over dit programma heeft dr. Anthon van der Horst, dirigent van de Ned. Bachvereniging, enkele bijzonderheden meegedeeld. Het Bachjaar wordt 10 Januari geopend in de A'damse Bachzaal met drie cantates uit het Weihnachtsoratorium. De traditionele uitvoeringen van de Mattheus Passie in Naarden vinden 6, 7 en 8 April plaats. In het Holland Festival (15 Juni-15 Juli) gaat men de Johannes Passie geven, waarschijnlijk in Gouda, de Hohe Messe en de wereldlijke cantates in Amsterdam en Scheveningen, waar ook de orgelmis wordt gespeeld, die bovendien in October in Utrecht in de Bachherdenking van de Utrechtse studenten wordt opgenomen.

Ook Delft komt aan bod: daar komen enige cantates in de Nieuwe Kerk tot uitvoering. De maand October brengt de "Feste Burg"-cantate en het Magnificat en in December wordt het Bachjaar besloten met enige kerkelijke cantates.

Een bijzonderheid is, dat tussen April en October een cyclus van zeven orgelconcerten is geprojecteerd, waarbij o.a. de 45 koraalbewerkingen uit het Orgelbüchlein worden uitgevoerd door o.a. dr. Van der Horst en Albert de Klerk. En de opvallendste manifestatie lijkt ons de uitvoering in September van de "Kunst der Fuge", in de bewerking van dr. Van der Horst voor strijkers en orgel, die waarschijnlijk wordt gevolgd door een vertolking van hetzelfde werk op clavecimbel door de Zwitser Eduard Müller. Interessant vooral door de mogelijkheid tot vergelijking. Aan al die uitvoeringen werken bijna uitsluitend Nederlandse solisten en ensembles mee.

vrijdag 30 december 1949
Dr. Paul Cronheim (directeur Ned. Opera): Financiële positie verzekerd tot 1950
Daarna is consolidatie van het bedrijf een eerste vereiste

(Van onze muziekredacteur)
NU zowel de gemeente Amsterdam als de Provinciale Staten van Noord-Holland de subsidie over 1950 voor de Nederlandse Opera na de noodzakelijk schijnende, vaak heftige debatten hebben goedgekeurd, zullen velen zich afvragen, hoe de toekomst van onze enige muziek-dramatische instelling er zal gaan uitzien. En wie kan ons daarover beter inlichten dan dr. Paul Cronheim, directeur der Nederlandse Opera? "Kort en krachtig uitgedrukt, is de financiële toestand tot 1 September 1950 verzekerd," zegt hij. "De gemeente heeft f 425.000 toegezegd, het rijk geeft het bedrag, dat tot die datum nodig zal zijn (een som van dezelfde orde als de gemeentelijke subsidie) en de Provinciale Staten dragen f 25.000 bij. Samen met de subsidies van Den Haag, Rotterdam en Utrecht wordt dit bijna 1 millioen."

Tegen het begrip "sanering" dat in de pers nogal eens is gebruikt t.a.v. de opera, heeft de heer Cronheim ernstige bezwaren. "Want het woord saneren vooronderstelt een wanbeheer. En dit is geenszins het geval," licht hij toe, "tot die conclusie komen de financiële rapporten van Rijk en gemeente. Die zijn van oordeel, dat in de gegeven omstandigheden het beheer zelfs zuinig is geweest en dus volkomen verantwoord. Wel heel duidelijk blijkt dit uit het feit, dat het Rijk naar alle waarschijnlijkheid alle tekorten zal dekken, die sinds 1946 zijn ontstaan ten gevolge van te lage subsidies. Als dit gebeurt, dan gaan we het nieuwe jaar met een schone lei in."

Ongunstige omstandigheden

U legde zo juist bijzondere nadruk op "in de gegeven omstandigheden". Zijn die dan misschien ongunstig?

"Inderdaad, bijzonder ongunstig," verklaart dr. Cronheim. "In de eerste plaats heeft de opera geen eigen gebouw. Dat betekent te weinig werkgelegenheid; we moeten immers de Stadsschouwburg met het toneel delen. Ten tweede heeft dit theater voor een opera te weinig plaatsen: ook al weer voor de exploitatie onvoordelig. En ten slotte moeten wij reizen, in andere steden voorstellingen geven. Nergens ter wereld gebeurt dit. Het is eigenlijk onmogelijk, maar aan de andere kant begrijp ik heel goed, dat Nederland te klein is om er meer dan één operagezelschap op na te houden. Dat het reizen voor ons financieel nadelig is, ziet men in als men weet, dat wij met ongeveer 200 man er op uit moeten trekken: solisten, koor, orkest, technisch personeel. Bovendien betekent dit, dat wij 's middags voor het optreden niet kunnen repeteren en de volgende ochtend ook niet. Daarvoor komen we te laat thuis, 's nachts."

Kunt u de toestand hier misschien vergelijken met die in het buitenland?

"Laten wij eens België als voorbeeld nemen. Daar zijn twee opera's, in Antwerpen en Brussel. De Staat geeft daar een subsidie van frs. 40.000.000 (ongeveer 2½ millioen gulden). Verder dragen ook de gemeenten Antwerpen en Brussel bij. En wat heel belangrijk is: de theaters krijgen zij daar voor niets van de gemeenten. Wij moeten dit jaar alleen aan huur van gebouwen f 106.000 betalen. U ziet dus, ondanks de ongunstige omstandigheden, waaronder wij werken, kunnen wij met veel minder toe dan in België. Nóg een voorbeeld: de Stedelijke Opera van Straatsburg, één van de twintig opera's van Frankrijk. Een provinciaals gezelschap, dat 112 millioen francs (ruim 1 millioen gulden) subsidie krijgt."

Enkele raadslieden maakten bezwaren tegen de naar hun mening te dure décors. Deden zij dit terecht?

"Laat ik voorop stellen, dat 90% van de uitgaven vaste lasten zijn: salarissen van solisten, koor, ballet, technisch personeel, orkest, enz. En verder: natuurlijk hebben wij in de eerste jaren wat geëxperimenteerd met décors. Wij willen geen cliché, maar een alleszins verantwoorde enscenering, met een eigen nieuwe stijl. Onze eigen scheppende kunstenaars willen wij bij de opera betrekken; in de eerste plaats de schilders: Wijnberg, Van Norden, Citroen en Hordijk hebben die kans gekregen en ik geloof, dat er vaak verrassende ontwerpen zijn ontstaan. Maar inderdaad is er misschien wel wat onhandig gewerkt in het begin. Dat zal bij elkaar stellig minder hebben gekost dan f 10.000, een bedrag, dat op het totaal wegvalt, nietwaar? Het voordeel, dat men bereikt, is stellig belangrijker. Zó alleen kan een eigen operakunst ontstaan, die een onmisbaar bestanddeel zal zijn van de Nederlandse cultuur."

Organisatie van bezoek

Men beweert wel eens, dat ons volk zo vreemd staat tegenover de muziek-dramatische kunst. Wat denkt u daarvan?

"Zeker is men in ons land nog niet geheel vertrouwd met opera als kunstvorm. Maar wij trachten hierin verbetering te brengen. En dit jaar zijn wij met een sprong vooruitgegaan door personeels- en bedrijfsverenigingen te bewerken en door abonnementen uit te reiken, ook buiten de stad. Zo organiseren wij het bezoek stelselmatig. Al die uitvoeringen waren uitverkocht. Vooraf werden in fabrieken en grote bedrijven in koffietijd inleidingen gehouden. Ook de bijzonder geslaagde schoolvoorstellingen werden op school door de leraren zelf voorbereid. Door abonnementen voor vier opera's uit te reiken, bereikten wij, dat het publiek niet alleen het gangbare repertoire ziet, maar ook eens iets anders. Drie voorstellingen zijn kasstukken, de vierde één die minder populair is, bijvoorbeeld volgend jaar "Philomela", de opera van Hendrik Andriessen. Ik meen, dat juist dit werk heel belangrijk is. En als de opera eenmaal ingeburgerd is, zullen er ook geen financiële problemen meer zijn."

Zo bent u dus weer op ons uitgangspunt teruggekomen. Hoe ziet de toekomst er na September 1950 uit?

"Zoals het tot nu toe ging, kan het niet langer. Er moet een bestaansbasis komen, financiële zekerheid. Elk jaar die onzekerheid maakt het werken niet prettig en bovendien werd het op den duur onmogelijk de artisten bijeen te houden. Het bedrijf consolideren, dat is een eerste eis. Er is onlangs een rijkscommissie benoemd, bestaande uit de heren mr. M. A. Reinalda, Hendrik Andriessen en mr. A. W. R. baron Mackay, die onderzoekt hoe de opera die zekerheid kan worden verschaft. Vóór 1 Maart 1950 moet een beslissing zijn genomen. In tegenstelling met geruchten kan ik u verzekeren, dat de commissie nog geen enkele conclusie heeft getrokken."

Plannen voor eigen gebouw

Hoe staat het met de plannen voor een operagebouw in Amsterdam?

"Ook hierover deden geruchten de ronde, als zouden die van de baan zijn. Dat is volstrekt onjuist. Integendeel: wij hebben de gemeente een plan overlegd, waarin wordt uiteengezet, aan welke eisen een modern operagebouw moet voldoen. En Publieke Werken heeft nu een crediet gekregen om een raming van kosten te maken. Binnenkort zal dit werk gereed zijn. Persoonlijk ben ik er van overtuigd, dat dat operagebouw er komt, zo vast als een huis! Slechts één groot theater is voor een stad als Amsterdam toch absoluut onvoldoende."

Ziehier de feiten, zoals zij in werkelijkheid zijn. Wij menen, dat de Nederlandse Opera, gezien haar prestaties in de laatste jaren, de financiële basis verdient, die zij zo hard nodig heeft. En bovendien een eigen huis, dat niet alleen het gezelschap voldoende werkgelegenheid biedt, maar dat ook voor de hoofdstad van ons land waarlijk geen overbodige luxe is.